Η ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΤΩΝ ΜΑΝΙΑΤΩΝ ΕΦΘΑΣΕ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΓΡΑΦΙΚΟ ΝΗΣΑΚΙ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

  Πρόσφατες συζητήσεις ατόμων που κατάγονται από το Νησί της Λίμνης των Ιωαννίνων, παρατηρούν ότι υπάρχει μία σύγχυση σχετικά με την αρχική καταγωγή τους.

   Παρότι παραμένει ζωντανή μεταξύ των κατοίκων μία έντονη παράδοση που υποστηρίζει ότι οι Νησιώτες προέρχονται από τη Μάνη, υπάρχουν αρκετοί (ορισμένοι μάλιστα από τον ακαδημαϊκό χώρο) που υποστηρίζουν ότι αυτό αποτελεί μύθο που δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα.

  Ο πρώτος που αμφισβήτησε την παράδοση της καταγωγής των Νησιωτών από τη Μάνη ήταν ο Π. Αραβαντινός, ο οποίος πρότεινε (χωρίς να αναφέρει τεκμήρια) ότι ήλθαν από κάποια περιοχή του Αμβρακικού ή από κάποιο νησί του Ιονίου.

“Οποίου δε τόπου υπήρξαν θετικώς άποικοι [οι κάτοικοι της Νήσου]… ου γνωρίζωμεν˙ λέγεται ότι ήλθον ή απήχθησαν εκ Μάνης, αλλά το πιθανώτερον εστίν ότι απωκίσθησαν εκ του Αμβρακικού κόλπου ή εκ τινός Ιονικής νήσου, αλιείς την τέχνην όντες” [Π. Αραβαντινός: Χρονογραφία της Ηπείρου, 1856. Τομ. Β, σελ. 250].

Πόρτο Κάγιο Μάνη

  Νομίζω λοιπόν ότι θα ήταν ενδιαφέρον να παρατεθούν ορισμένα διαθέσιμα διαφωτιστικά στοιχεία που θα βοηθούσαν τους αναγνώστες να σχηματίσουν τη δική τους άποψη σχετικά με το συγκεκριμένο ζήτημα.

  Το ότι οι Νησιώτες αποτελούν μία διακριτή πληθυσμιακή ομάδα, διαφορετική από τους υπόλοιπους κατοίκους της περιοχής, είναι αδιαμφισβήτητο και υποδηλώνεται από τον χαρακτηριστικό τρόπο της ομιλίας τους, ο οποίος διαφέρει σημαντικά από την προφορά των υπολοίπων. Επιπλέον, υπάρχουν πληροφορίες ότι και η ενδυμασία τους (ιδίως των ανδρών) ήταν διαφορετική έως τις αρχές του 20ού αιώνα [Κ. Μέρτζιος: Περί των κατοίκων της Νησίδος Ιωαννίνων. Ηπειρωτική Εστία, 1961].
Πότε, όμως, και κυρίως από ποια περιοχή και κάτω από ποιες συνθήκες μετακόμισαν στο Νησί οι πρόγονοι των σημερινών του κατοίκων;

  Είναι γνωστό ότι κατά το 15ο και το 16ο αιώνα στο Νησί υπήρχαν μόνο μοναστήρια στα οποία κατοικούσαν μοναχοί. Το 1670 όμως, ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή, εκτός από τα μοναστήρια, αναφέρει και έναν σημαντικό οικισμό [Εβλιγιά Τσελεμπή: Ταξιδιωτικά (Οδοιπορικό)]. Κατά συνέπεια, η όποια εγκατάσταση κατοίκων θα πρέπει να έγινε στο πρώτο μισό του 17ου αιώνα.
Γιατί, όμως, οι μέτοικοι άφησαν την αρχική τους κοιτίδα και διέσχισαν τόσο μεγάλες αποστάσεις (από τη Μάνη ή τον Αμβρακικό ή τα Ιόνια Νησιά) για να έλθουν και να εγκατασταθούν στο συγκεκριμένο σημείο; 

Σίγουρα, υπήρχαν περιοχές με περισσότερα πλεονεκτήματα που θα μπορούσαν να επιλεγούν για την εγκατάστασή τους κατά τη διάρκεια μιας τόσο μακράς πορείας. Η άποψη αυτή μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι Νησιώτες δεν ήλθαν οικειοθελώς στην Ήπειρο, αλλά αναγκάστηκαν να μετακομίσουν δια της βίας. Το πότε και πώς έγινε αυτό αναδύεται ανάγλυφα από πληθώρα εγγράφων που ανακάλυψε και δημοσίευσε ο αείμνηστος Ηπειρώτης ερευνητής των Αρχείων της Βενετίας, Κωνσταντίνος Μέρτζιος.

  Τα έγγραφα αυτά είναι απολύτως αξιόπιστα διότι αποτελούν επίσημες αναφορές προς το Δόγη της Βενετίας από τους Προβλεπτές της Ζακύνθου και της Κέρκυρας. Περιέχουν κυρίως μαρτυρίες από πληροφοριοδότες και κατασκόπους που διατηρούσαν οι Βενετοί για να ενημερώνονται σχετικά με την κατάσταση που επικρατούσε στη Μάνη στις αρχές του 17ου αιώνα [Κ. Μέρτιος: Η Μάνη στα Αρχεία της Βενετίας. Λακωνικαί Σπουδαί, 1972]. Παρακάτω θα αναφερθούν ορισμένα στοιχεία που έχουν σχέση με το θέμα που εξετάζουμε.

Ο γιός της Καλογριάς

  Από τα έγγραφα αποκαλύπτεται ότι το έτος 1614 ο Αρσλάν Πασάς των Ιωαννίνων είχε οριστεί από το Σουλτάνο αρχηγός ισχυρών χερσαίων στρατιωτικών δυνάμεων, 25.000 περίπου ανδρών, με εντολή να υποτάξει και να εξολοθρεύσει αδιακρίτως τους κατοίκους της Μάνης. Τις στρατιωτικές επιχειρήσεις συνεπικουρούσε και ο τουρκικός στόλος με 80 περίπου πολεμικά πλοία.

Το καλοκαίρι του 1614, επίλεκτα τμήματα του τουρκικού στρατού εισήλθαν στη Μάνη από την ανατολική δίοδο (Πασσαβάς-Οίτυλο) και σημείωσαν σημαντικές επιτυχίες εναντίον των Μανιατών. Οι πληροφοριοδότες αναφέρουν ότι κύρια αιτία των επιτυχιών των Τούρκων ήταν ο πρώην κουρσάρος Μουσολίν Ραΐς, ο οποίος, ως παλιός συνεργάτης των Μανιατών, γνώριζε καλά τις τοποθεσίες και κυρίως τις συνήθειες και τη νοοτροπία των πρώην συνεργατών του. Όπως ανέφερε ένας ειδικός κατάσκοπος των Βενετών ο οποίος επισκέφτηκε αυτοπροσώπως την περιοχή:

Κορώνη

“Όλη η Νότια Μάνη (Μέσα Μάνη), από το Οίτυλο έως το Πόρτο Κάγιο είχε καταληφθεί και λεηλατηθεί από τους Τούρκους”.
Επιπλέον, ένας μεγάλος αριθμός Μανιατών (κυρίως γυναίκες και παιδιά) είχαν συλληφθεί αιχμάλωτοι και είχαν μεταφερθεί με πλοία στην Κορώνη. Εκεί τους πωλούσαν σε τοπικά σκλαβοπάζαρα, 300 έως 400 γρόσια το κάθε άτομο.

Η Έξω Μάνη όμως, Βόρεια του Οιτύλου [αποκαλούμενη Ζυγός των Μελιγγών ή Μεγάλος Ζυγός] εξακολουθούσε να παραμένει αδούλωτη. Οι εκτιμήσεις των διαφόρων πληροφοριοδοτών όσον αφορά τη μελλοντική της τύχη ήταν εν πολλοίς αντικρουόμενες. Μερικοί υποστήριζαν ότι η υποταγή της ήταν θέμα χρόνου, ενώ άλλοι θεωρούσαν αυτό το επιχείρημα αδύνατο, λόγω των φυσικών οχυρών θέσεων και της πολεμικής ικανότητας και εμπειρίας των κατοίκων της.

Μάνη χειμώνας

Πράγματι, ο Αρσλάν Πασάς διείσδυσε τον επόμενο χρόνο (το 1615) στην Έξω Μάνη από τη βόρεια δίοδο (δηλαδή, από την πλευρά της Καλαμάτας). Στο διάβα του έκαψε και κατέστρεψε τα χωριά που κατέλαβε, ενώ συνέλαβε όσο περισσότερους αιχμαλώτους μπορούσε. Κατάφερε να φτάσει έως το χωριό Πραστείο στην περιοχή της Ανδρούβιτσας. Εκεί όμως, με τη βοήθεια μιας μοίρας του ισπανικού στόλου που έφθασε την κατάλληλη στιγμή, η πορεία του ανακόπηκε και αναγκάστηκε να υποχωρήσει ταπεινωμένος αφού κινδύνευσε και η ίδια η ζωή του. Τελικά επέστρεψε στα Γιάννενα, χωρίς να καταφέρει να υποτάξει τους Μανιάτες, αλλά σέρνοντας μαζί του όσους από τους αιχμαλώτους δεν κατάφερε να πουλήσει επί τόπου.

  Το τελευταίο αυτό γεγονός επιβεβαιώνεται από ενετικές εκθέσεις του επόμενου έτους (1616) στις οποίες αναφέρεται ότι ο Επίσκοπος Μάνης Νεόφυτος έφθασε στην Ήπειρο για να διαπραγματευτεί την απελευθέρωση ορισμένων γυναικών που ήταν συγγενείς του. Τα απολύτως αξιόπιστα αυτά στοιχεία δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για τον τόπο προέλευσης, τη χρονολογία, αλλά και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ήλθαν οι πρόγονοι των σημερινών κατοίκων του Νησιού. Θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι οι μέτοικοι δεν προέρχονται από ένα συγκεκριμένο σημείο, αλλά από πολλά χωριά τόσο της Μέσα όσο και της Έξω Μάνης.

  Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο Αρσλάν Πασάς χρησιμοποίησε ένα μέρος από τα έσοδα που αποκόμισε από τα λάφυρα της εκστρατείας του στη Μάνη για να κτίσει λίγο αργότερα (το 1618) το περίφημο Αρσλάν τζαμί που δεσπόζει σήμερα επιβλητικό στη βόρεια πλευρά του Κάστρου των Ιωαννίνων. Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι με αυτή του την ενέργεια ήθελε να ευχαριστήσει το Θεό, για το ότι επέστρεψε σώος από μια τόσο ριψοκίνδυνη εκστρατεία.

                                                                                                 Δημήτριος Γαλάρης

Πηγή: https://www.eleftheriaonline.gr